Giáp mặt chủ nhận của hàng vạn ‘thợ tằm’…

(Xã hội) - Có lẽ khi nhắc đến cái tên Phan Thị Thuận thì ai ai cũng biết bà là chủ nhân của hàng vạn ‘thợ tằm’ dệt chăn nức tiếng không chỉ trong nước mà còn lan khắp thế giới. Việc ‘huấn luyện’ được tằm trở thành thợ dệt là việc không mấy dễ dàng và cũng đã đem lại những thành quả nhất định đến với bà.Thế nhưng mấy ai biết, bà đã phải trải qua quãng thời gian khó khăn, khi mọi sự mới chỉ bắt đầu như thế nào?

Bà Phan Thị Thuận, 62 tuổi, (xã Phùng Xá, huyện Mỹ Đức, Hà Nội)

Tiếng lành đồn xa…

Bà Phan Thị Thuận, 62 tuổi (xã Phùng Xá, huyện Mỹ Đức, Hà Nội)  được biết đến là người sáng tạo ra ý tưởng ‘huấn luyện’ những con tằm bình thường trở thành thợ dệt tơ tằm, cho ra những sản phẩm chăn bông, gối,…làm bằng tơ tằm chất lượng. Từ nhiều năm trở lại đây, bà đã nhận được gần 100 giải thưởng giá trị như Giải nhất Cuộc thi sáng tạo kỹ thuật nhà nông toàn quốc; Cúp vàng Sản phẩm tiêu biểu 1000 năm Thăng Long Hà Nội,…

Xuất thân từ một gia đình nông dân có nghề dệt tơ tằm truyền thống lâu đời, bà là đời thứ ba kế tiếp nghiệp cha ông để lại. Trước những năm 90, bà Thuận chỉ là người lao động sản xuất bình thường, hàng ngày trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ rồi nhập kén để bán cho hợp tác xã, đổi lấy lúa ăn. Nếu như chỉ dừng lại ở đó, khi cuộc sống cứ đều đặn trôi thì có lẽ bà đã không có được thành công như ngày hôm nay. Được tiếp xúc và trò chuyện với bà mới thấy chính những khó khăn mà bà Thuận gặp phải đã ‘nhào nặn’ bà trở thành một người vô cùng yêu nghề, tâm huyết với nghề, bằng mọi giá phải làm được điều mình muốn.

Trong cuộc sống, không có ai đến được bậc thành công ngay từ khi sinh ra mà phải bước từng bước, trải qua vô vàn khó khăn mới có được thành quả và bà Phan Thị Thuận cũng vậy.Theo lời bà Thuận, từ khi còn nhỏ cho đến lúc trưởng thành, bà luôn nuôi ý định sẽ dành cả cuộc đời để nối nghiệp và phát triển ngành dệt tơ tằm truyền thống.Sau khi lập gia đình, bên cạnh việc làm kế toán, bà vẫn tiếp tục trồng dâu, nuôi tằm tại nhà.Những tưởng bà sẽ sống cuộc sống yên bình như vậy, cho đến khi hợp tác xã thay đổi cơ chế phá dâu chuyển đổi cây trồng.Việc nuôi tằm của bà bị dừng lại bởi nguồn lương thực chủ yếu của tằm là lá dâu đã không còn nhiều. Một thời gian sau thì Nhà máy ươm tơ Mỹ Đức cũng không thu mua kén từ các hộ gia đình của huyện nữa. Vấn đề bà Thuận gặp phải lúc này là không có lá dâu để nuôi tằm và cũng không tiêu thụ được kén.’Lúc ấy, nhìn thấy hình ảnh bà con vất vả mang kén đến nhà máy nhưng không được họ thu mua, rồi lại vất vả đem về tôi thấy thật xót xa’, bà Thuận chia sẻ.

Bà Thuận "chăm sóc" đàn tằm của mình

Từ đó, bà tìm mọi cách làm sao có lá dâu để nuôi tằm và tạo ra được sản phẩm có thể tự sản xuất và tự tiêu thụ mà không cần qua trung gian là nhà máy ươm tơ Mỹ Đức nữa.  Bởi bà nhận thấy nghề tơ tằm vẫn có thể đem lại ‘cơm ăn áo mặc’ cho bà và nhiều hộ gia đình khác, thậm chí còn đem lại thu nhập cao hơn ngành nông nghiệp. Vậy tại sao nhà máy ươm tơ Mỹ Đức lại không thể làm điều đó?Để có được câu trả lời, bà Thuận đã phải mất một thời gian dài tìm kiếm và đúc kết từ kinh nghiệm mình có được.Hơn nữa, với công sức và tâm huyết bỏ ra bấy lâu nay, bà không muốn làng nghề tơ tằm truyền thống sẽ bị mai một. Chính điều ấy đã thôi thúc bà phải tìm cho ra một lối đi cho ngành tơ tằm Mỹ Đức. Sau một thời gian tìm hiểu, bà Thuận hiểu rằng lý do nhà máy không thu mua kén nữa là bởi nhà máy họ mua kén chỉ để ươm tơ, khi không có đơn đặt hàng, họ không tiêu thụ được lượng tơ thì nghiễm nhiên sẽ không thu mua kén từ bà và mọi người dân nữa. Ýtưởng biến những con tằm trở thành thợ dệt chuyên nghiệptừ đó được bà Thuận sáng tạo ra. Đây cũng là một bước đi mới cho làng nghề dệt tơ tằm của Việt Nam nói chung và được gìn giữ, kế thừa cho đến nay. 

Chia sẻ về những khó khăn trong quá trình sáng tạo ý tưởng, bà Thuận cho biết : ‘Thời gian tằm không có lá dâu ăn, tôi đã tìm đến nông trường Thanh Hà (Kim Bôi,Hòa Bình), ở đó họ chỉ trồng dâu lấy quả, mua lá dâu để nuôi tằm. Sau đó, tôi cùng 7 hộ gia đình cùng xóm ngày nào cũng đạp xe hơn 2 chục cây số để hái lá dâu về nuôi tằm. Thời gian đó tôi gặp khó khăn về tài chính rất nhiều, thậm chí đã có lần phải vay lãi cao để có thể tiếp tục thực hiện ý tưởng mà không ảnh hưởng đến kinh tế của gia đình.Tất cả mọi người trong thôn xóm, bao gồm cả gia đình không một ai nghĩ tôi có thể làm được một chuyện tưởng chừng như ‘điên rồ’ như vậy.Điều ấy cũng làm ảnh hưởng đến tâm lý của tôi, làm cho tinh thần tôi bị xáo trộn, đau đớn.Tuy vậy, gạt hết tất cả những câu nói không hay từ mọi người, tôi vẫn kiên quyết thực hiện cho bằng được. Có một niềm tin mãnh liệt thôi thúc trong tôi, dường như thấm vào trong từng ‘thớ thịt’ của tôi, rằng tôi sẽ làm được. Năm nay tuy đã 62 tuổi, nhưng tôi cảm thấy bản thân vẫn còn chưa cống hiến hết mình và tôi sẽ cố gắng sáng tạo ra những sản phẩm hơn thế nữa’.

‘Thợ người’ và ‘thợ tằm’, thợ nào tốt hơn?

Nghề nuôi tằm được biết đến như trồng dâu nuôi tằm.Việc nuôi tằm sẽ cho ra sản phẩm lụa tơ tằm óng mượt, mềm mại.Đã có biết bao người từng một lần ướm thử vải lụa này lên người thì đều yêu thích và sử dụng trong đời sống hàng ngày.

Quá trình sản xuất lụa tơ tằmtrải qua nhiều công đoạn rất phức tạp và tốn nhiều công sức. Cụ thể, quá trình bao gồm đầy đủ các giai đoạn: cho tằm ăn, nuôi tằm trong 20 ngày cho đến khi tằm đóng kén, ươm tơ, se sợi, nhập tơ, guồng tơ, đánh ống, mắc cửi,…rồi nối cửi, và cuối cùng là dệt. Với ý tưởng sáng tạo của bà Phan Thị Thuận thì những giai đoạn ấy được rút ngắn lại, đỡ tốn nhiều công sức và thời gian hơn. Bà Thuận đã rất thông minh khi sử dụng chính những con tằm làm thành ‘thợ dệt’. Một con tằm có thể ươm tơ thì hàng trăm, hàng ngàn con cũng sẽ có thể cho ra sản phẩm. Bà Thuận chỉ cần trồng lá dâu, nuôi tằm trong 20 ngày, rồi xếp hàng trăm, hàng nghìn con tằm lên một mặt phẳng sao cho đồng đều và phù hợp với kích cỡ mà bà mong muốn.Lúc đó, đàn tằm sẽ tự ươm tơ và nhả tơ thành một tấm kén phẳng.Không cần se tơ, nhập tơ, đánh ống hay mắc cửi nữa, từ những tấm kén phẳng theo lối truyền thống của ‘các cụ’ , bà đun bằng lá chuối, cho một chút oxi già cho tan hết keo và xốp lên, lúc ấy sẽ xuất hiện mắt xích liên kết vào nhau, không gì giằng xé được. Và đó chính là ruột chăn bông, chỉ cần lồng bên ngoài lớp vải lụa là ta được sản phẩm chăn bông vừa đẹp mắt lại mềm mại, óng mượt. Có thể áp dụng cách làm tương tự để tạo ra sản phẩm gối bông, áo bông,…

Thành phẩm của 3 quá trình chính : tấm kén phẳng, bông và chăn bông

Từ trước tới nay, bà Thuận đã đến rất nhiều làng nghề, thăm từng người dân nuôi tằm, đào tạo hết lớp người này đến lớp người khác về việc trồng dâu nuôi tằm cho ra sản phẩm như thế nào. Chính vì vậy, bà hiểu được họ, và cũng hiểu được ‘thợ tằm’. Con tằm sau 20 ngày ươm thì nó sẽ phải nhả tơ, thậm chí là theo ý của mình, nhả tơ xong là kết thúc vòng đời của nó. Nếu như làm theo cách truyền thống số lượng nhân công cần có là 30 người thì với cách của bà Thuận, sẽ giảm xuống chỉ còn 10 người. Khi tằm đã vào quy củ, nên chú ý những con tằm đang đan mà có dấu hiệu’ốm’ thì nhặt nó ra và thay vào bằng một con khác ‘khỏe mạnh’ hơn. ‘Nhả tơ là bản năng của tằm, chính vì điều này mà tôi hiểu được tằm, và muốn huấn luyện tằm theo ý mình.  Những ngày đầu khi thả đàn tằm vào một mặt phẳn, vì chưa có điểm tựa nên một số con tằm ngóc đầu, ‘quay mang quay ngửa’ không chịu nhả tơ.Phải mất một ngày sau nó mới nhả tơ, cộng thêm 3 ngày nữa là thành 4 ngày sẽ cho ra một tấm kén phẳng. Tôi bắt đầu xếp đàn tằm lên một mặt phẳng từ năm 2010 mà đến năm 2012 mới thành công’, Bà Thuận chia sẻ thêm.

Khi đã thành công thì lại phải mất một thời gian đưa nó vào thành sản phẩm gì, sử dụng vào việc gì, làm chăn thì làm như thế nào, gối thì như thế nào, ... Cũng có thời gian bà Thuận phải thao thức hàng chục đêm để ‘chăm sóc’ đàn tằm, không để tấm kén bị chỗ dày chỗ thưa. Bà Thuận đã đặt hết tâm huyết cả đời của mình vào hàng vạn ‘thợ tằm’ này.Có vẻ như những tâm huyết bà đã bỏ ra đều được đền đáp xứng đáng. 

Vào năm 2000, bà Phan Thị Thuận thành lập công ty mang tên công ty TNHH Phong Nam, đánh dấu sự hình thành và độc quyền ý tưởng sáng chế mới của bà. Đến năm 2010, bà đổi tên công ty thành Công ty TNHH Dâu tằm tơ. Được biết hiện nay, huyện Mỹ Đức có hơn 50 hộ gia đình đều kiếm nguồn thu nhập chính từ việc nuôi tằm cho doanh nghiệp của bà Thuận, mỗi hộ trung bình khoảng 50 – 60 cân tằm/tháng (tùy theo mức độ và nhân công lao động của các hộ gia đình). 

H.Ly

Từ khóa: thợ tằm, TNHH Phong Nam, Mỹ Đức, dâu tằm tơ, may, xã hội, báo xã hội